جمعیت، تعداد و تاریخ اهل سنت ایران

شیخ عبدالباعث قتالی
امام جمعه اهل سنت بندرعباس

اهل سنت از زمان ورود اسلام به ایران تا روی کار آمدن دولت صفویه در این سرزمین، اکثریت مردم ایران را تشکیل می دادند. اسناد و سفرنامه های موجود تا قبل از ظهور دولت صفویان در ایران نشان می دهد که اهل سنت ، اکثریت جمعیت مردم را در شهرهای بزرگ ایران شامل می شد.
با حمله مغول به ایران ، آخرین حکومت ملی اهل سنت درایران (خوارزمشاهیان ) منقرض شد و پس از آن اهل سنت ایران هرگز نتوانست شوکت گذشته را بدست آورد و به یک حکومت ملی دست یابد، بلکه برعکس، پس ازحمله مغول به این سو دراکثر ادوار تاریخی تحت فشار و تعقیب بوده است.

بعد از روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی (905.ق) سیاست فشار و اخراج اهل سنت از ایران آغاز شد. فشار مذهبی شاه اسماعیل و سایر پادشاهان صفوی سبب مهاجرت بسیاری از اهل سنت خصوصاً شعرا و نویسندگان و نخبگان اهل سنت از ایران شد.بسیاری از این افراد بهمراه آثار خود به دیگر سرزمین ها مثل هند وعثمانی پناهنده شدند.
بعد از دولت صفوی تا روی کار آمدن سلسله قاجار در ایران، هنوز نیمی از جمعیت مردم ایران را از اهل سنت تشکیل می داد. اما فشار مذهبی توسط پادشاهان اولیه قاجار، خصوصاً آقا محمد خان قاجار سبب اخراج یا تغییر مذهب اهل سنت در بسیاری از شهرهای ایران (مثل کرمان) شد که تا آن زمان هنوز اهل سنت باقی مانده بودند.

در دوران قاجار جنگ هایی در گرفت که به جدایی بخشهایی از ایران ختم شد. بخش هایی که از ایران جدا شد، ساکنان آن اکثرا از ایرانیان اهل سنت بودند.
قریب به یک قرن بعد موج جدیدی از مهاجرت بزرگان، مشایخ و تجار اهل سنت خصوصاً در مناطق جنوبی ایران آغاز شد و این مهاجرت حاصل سیاست کشف حجاب در دوران رضا خان بود.

تاچهاردهه قبل یعنی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، جمعیت اهل سنت 25% جمعیت کل ایران را تشکیل می داد. این جمعیت عمدتاً در استانهای مرزی ایران ساکن بودند و در برخی استانهای ایران مثل هرمزگان، سیستان و بلوچستان و کردستان، اهل سنت در اکثریت بودند.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، حقوق مذاهب اسلامی از جمله چهار مذهب رسمی اهل سنت ایران به رسمیت شناخته شد. همین موضوع سبب تثبیت اجتماعی اهل سنت در مناطق سنی نشین شد. با این وجود، اینبارعامل اقتصادی و عدم مشارکت اهل سنت در نهادهای دولتی ایران سبب مهاجرت بسیاری از اهل سنت جویای کار خصوصاً از مناطق جنوبی و شرقی ایران به کشورهای دیگر شد. از طرفی مشکلاتی مثل خشکسالی، ناامنی مرزها و بیکاری سبب مهاجرت بخش هایی دیگر از اهل سنت از مناطق مرزی به کلان شهرهای مرکزی ایران شد.

در شرایط فعلی جمعیت اهل سنت ایران 12 تا 13 ملیون نفر تخمین زده می شود که 15% جمعیت کل کشور را تشکیل می دهد. این جمعیت در 11 استان مرزی و برخی کلان شهرها مثل شیراز، مشهد، ارومیه و تهران ساکن هستند.
جابجایی جمعیت در مناطق مختلف ایران سبب تغییر جمعیت اهل سنت ایران در برخی مناطق شده است. در برخی شهرهای مرزی ایران که در چند دهه گذشته، اهل سنت در اکثریت مطلق بودند، اکنون اهل سنت در اقلیت هستند (برخی شهرهای استان هرمزگان چنین هستند)، در مقابل در برخی کلان شهرهای ایران که در گذشته اهل سنت حضور نداشته اند، اکنون شاهد حضور اهل سنت هستند.

اهل سنت در ایران عمدتاً پیرو دو مذهب شافعی و حنفی هستند و اندکی نیز پیرو مذهب حنبلی هستند (پیروان این مذهب از عرب هایی هستند که از سه قرن قبل به سواحل جنوبی ایران مهاجرت کرده اند).
اهل سنت ایران، در طول چند دهه نشان داده اند که افرادی متعهد به قانون اساسی و‌دوستدار سرزمین ایران هستند و همواره بیشترین مشارکت را در انتخابات مختلف کشور داشته اند. اهل سنت ایران بر خلاف رویه بسیاری از ایرانیان دیگر که به خارج از کشور مهاجرت کرده اند، در هر جای دنیا که بوده اند، ایرانی بودن خود را فراموش نکرده اند و در حل مشکلات مردم مناطق مرزی ایران از طریق امور خیریه ، مشارکت زیادی داشته اند.
اهل سنت مهاجر تعهد اجتماعی و ملی خود را نسبت به توسعه مناطق مرزی ایران با مشارکت درساخت آب انبار، مدرسه، دانشگاه، بیمارستان، مساجد، مدارس دینی و ... نشان داده اند ودر این زمینه به دولت برای توسعه مناطق مرزی کمک کرده اند.

برای اهل سنت، ایران سرزمینی است که در طول هزار سال و تا چهار قرن قبل بزرگترین فقها و محدثین و علمای اهل سنت از آن برخاسته اند.شعرا و نویسندگان اهل سنت ایران درطول قرن ها زبان فارسی راغنا بخشیده اند وبعداز کوچ اجباری از ایران آن رابه دیگر سرزمین ها مثل آسیای مرکزی ، هند، عثمانی ، جنوب شرق آسیا و زنگبار برده اند.

اکنون که جهان اسلام درگیر افراط گری مذهبی است، اهل سنت ایران همواره تلاش کرده است بدون اتکا به قدرت های خارجی و با در پیش گرفتن رویه اعتدالی در مسیر همزیستی مسالمت آمیز با اکثریت مردم ایران گام بردارد. چنین رویه ای حاصل عوامل مختلف است، اما دو عامل از دیگر عوامل تأثیر بیشتری د

ابوالخیر خیرالله نیکخوی, [۰۵.۰۸.۱۶ ۱۸:۱۷]
اشته اند. اول اینکه رهبران و نخبگان اهل سنت ایران بدنبال تحقق حقوق اهل سنت از مجرای قانونی هستند. لذا آنها مصمم هستند که هر چقدر که مورد بی مهری قرارگیرند باز هم در مسیر قانون گام بردارند تا در گذر زمان موفق به اعتمادسازی ملی شوند.
دوم اینکه جامعه ایران، جامعه ای در حال توسعه است. آمار تحصیلکردگان در ایران بالاست و ایران کشوریست که کتاب های بزرگ و معروف دنیا سریع در آن ترجمه می شود و فرهنگ گفتگو در ایران میان گروه ها و تفکرات مختلف، بالاتر از دیگر کشورهای منطقه است.
اهل سنت ایران هم از چنین بستری بی بهره نمانده است و همگام با توسعه در ایران از آثار این توسعه استفاده کرده و همین امر مانعی در برابر رشد افراطی گری در میان اهل سنت بوده است.

امروزه مناطق مرزی ایران که اکثر اهل سنت در آنجا زندگی می کنند جزو مناطق محروم کشور است. کمبود امکانات و فقدان زیرساخت مناسب دراین مناطق ، اهل سنت را در زیست اجباری جغرافیایی قرار داده است که در آن فقر اقتصادی و فرهنگی عمیقی حاکم است. از طرفی ، تغییر شرایط اجتماعی و مهاجرت اهل سنت به کلان شهرهای ایران، خواسته ها و نیازهای جدیدی را در میان اهل سنت ایران مطرح کرده است.
مثل اجازه ساخت مسجد در کلان شهرهای ایران به اهل سنت، مشارکت تحصیل کردگان اهل سنت در مدیریت های کشور و توجه به حقوق مصرح اهل سنت در قانون اساسی.

این نیازها و خواسته ها به سبب سالها گفتگو میان نخبگان و علمای اهل سنت با مسئولین دولت ها مختلف درکشور سبب ایجاد نگرش ها وظریفت های جدیدی شده است.

اکنون مطالبات تاریخی و قانونی اهل سنت مورد توجه بسیاری از مسولین کشور مثل مدیران دولتی و نمایندگان مجلس قرار گرفته است ، و در نتیجه چشم انداز جدیدی را برای تحقق این مطالبات توسط مسئولین ایجاد کرده است.

*سیدعبدالباعث قتالی.امام جمعه اهل سنت و جماعت بندرعباس