آفت های زبان

خیلی از انسانها هستند که شاید به ضرر ها و زیان های سخنان خودشان آگاهی ندارند و هر سخنی که به ذهنشان می رسد بر زبان جاری می کنند، لذا در این رابطه مطالب با استناد از ایات قرآن و احادیث پیامبر عرض خواهد شد.

سخن جالبی است از حضرت عمر(رض) می فرمایند: (رأيت جميع الأخلاء فلم أر خليلا أفضل من حفظ اللسان ورأيت جميع اللباس فلم أر لباسا أفضل من الورع ورأيت جميع المال فلم أر مالاً أفضل من القناعة ورأيت جميع البر فلم أر برا أفضل من النصيحة ورأيت جميع الأطعمة فلم أر طعاما ألذ من الصبر) ایشان می فرمایند: من همه دوستان را دیده ام و تجربه کرده ام اما هیج دوستی بهتر از حفظ زبان نیست. در همین مورد مطالبی عرض خواهد شد.

 در مورد دوم فرمودند: من همه لباسها را پوشیده ام و دیده ام اما لباس و پوششی بهتر از تقوا نیافتم.

که قرآن هم از تقوا به عنوان لباس تعبیر می کند (وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ) لباس تقوا پوشش تقوا بهترین پوشش است که انسان سراسر تحت لوای  پوشش تقوا باشد، همه اعضای انسان در زیر چتر تقوا قرار داشته باشند این بهترین پوشش است.

پیامبر به حضرت ابوهریره می فرمایند: پارسایی و تقوا داشته باشید، عابدترین انسانها خواهید بود.

تقوا به این معنی نیست که انسان فقط از حرام ها پرهیز کند و به دستورات خدا عمل کند، بلکه ورع و تقوا این است که انسان از آن چه که مشکوک است در مباح بودن و غیر مباح بودن شک و تردید دارد آنها را هم ترک کند.

حضرت عمر در جای دیگر می فرمایند: ما اصحاب و یاران پیامبر نه درصد حلال ها را رها می کردیم از ترس اینکه ممکن است مرتکب عمل مشکوکی بشویم که در آن حلال بودن یا حرام بودن آن شک است.

پس ورع و تقوا این است که انسان حتی از حرام ها پرهیز کند از آنچه که در مورد آن شک و تردید است پرهیز کند، فرمودند: (ورأيت جميع المال فلم أر مالاً أفضل من القناعة) من همه ثروتها و اموال دنیا را تجربه کرده ام و دیده ام اما هیچ مال و ثروتی بهتر و افضل تر از قناعت نیست.

قناعت توان گر کند مرد را/ خبر کن حریص جهان گرد را

چشم تنگ دنیا دار را/ یا قناعت پر کند یا خاک گور

پس قناعت بهترین سرمایه است به آن چه که انسان دارد قانع باشم، چشم به مال دیگران ندوزد و از مال و ثروت دیگران حسرت نخورد، به آنچه دارد قانع باشد و شکر گزار پروردگارش این بهترین سرمایه است.

(ليس الغنى عن كثرة العرض، ولكن الغنى غنى النفس) پیامبر می فرمایند: بی نیازی در این نیست که انسان مال و ثروت زیادی داشته باشد، منزل وخانه ها و زمین های زیادی داشته باشد.

بی نیازی این است که انسان قناعت داشته باشد و به آن چه که دارد قانع باشد، این شخص بی نیاز است، خیلی از انسان ها هستند طبیعت انسان این است که پیامبر فرمودند فرزند آدم انسان های حریص اگر دو تا وادی پر از طلا داشته باشند می گویند کاش سوم را هم می داشتم، آنها هیج گاه قانع نیستند و حرص و آز و طمع دنیا آنها را از بین می برد. پس با پول و ثروت اینها بی نیاز نمیشود.

 در مرحله چهارم فرمودند: (ورأيت جميع البر) من همه نیکی ها را تجربه کردم اما هیج نیکی بهتر از خیرخواهی نیست، که انسان مسلمان خیرخواه مسلمان باشد، آنچه را که برای خود دوست دارد برای دیگران هم دوست داشته باشد و آن چه را که برای خود نمی پسندد برای دیگران هم نپسندد.

در راه خیر رسانی برای برادر و خواهر مسلمانش تلاش کند هدفش این باشد که بتواند به مسلمانی نفعی برساند، اگر نیاز مالی دارد به او کمک کند و اگر مشکلی دارد در حل مشکل به او کمک کند، بالاترین درجه خیرخواهی این است که حتی انسان دیگران را بر خودش ترجیح دهد؛ آن چه که خودش نیاز دارد در اختیار دیگران بگذارد این بالاترین درجه نصیحت و خیرخواهی است.

در مرحله پنجم فرمودند: من همه طعام ها و غذاها را چشیده ام و دیده ام و اما هیج غذایی لذت بخش تر ازصبر نیست است.

سخنان حضرت عمر که در مرحله اول فرمودند: حفظ زبان یکی از نعمتهای الهی است که خداوند متعال به وسیله این نعمت انسانها را بر بقیه مخلوقات برتری و فضیلت داده است، زبان گویا و زبان ناطقی که انسان دارد یک امتیازی است که بقیه مخلوقات ندارند.

زیرا به وسیله این زبان است که انسان ما فی الضمیر خودش و خواسته های خودش را می تواند به دیگران منتقل کند این عضو کوچک یکی از بزرگترن نعمتهای الهی است؛ کسانی قدر این نعمت را می فهمند که از نعمت سخن گفتن محروم هستند.

یکی انسان لال که نمی تواند صحبت کند، حاضر است هر آنچه که دارد هزینه کند تا نعمت سخن گفتن را بدست آورد.

این زبان یکی از نعمتهای بزرگ است، اما عضو کوچکی است ولی گناه این عضو و جرم این عضو بسیار بزرگ است! بسیاری از انسانها از این نعمت بزرگی که خدا به آنها داده است همه اعضای بدن انسان نعمت و امانت هستند.

خیلی از این نعمت بزرگ و از این امانتی که خدا در اختیار آنها قرار داده است در راه گناه و معصیت از آن استفاده می کنند در حقیقت زبان یک چاقوی دو لبه است، اگر در راه اطاعت از خدا به کار گرفته شود. در ذکر خدا تلاوت قرآن، امر به معروف و نهی از منکر، در دعا و استغفار از زبان ستفاده شود بهترین نعمت است و سبب سعادت دنیا و آخرت انسان میشود.

اما همین زبان اگر در راستای پیروی از شیطان استفاده شود دروغ غیبت و تهمت و سخن چینی و فحش همه گناهانی که مربوط به زبان است این زبان عذابی است برای انسان، هم در دنیا و هم در آخرت؛ سبب بدبختی انسان در دنیا و آخرت می شود.

پس انسان هایی که از زبانش در راه گناه و معصیت استفاده می کنند به گرفتاریهای زیادی گرفتار می شوند و وقتیکه باز پشیمان شدند پشیمانی سودی ندارد.

اغلب گرفتاریهای انسانها، گرفتاری های انفرادی و اجتماعی انسانها فقط به خاطر زبان است، تفرقه ها اختلافات دعواها همه اینها به خاطر این است که انسان سخنان نسنجیده ای را بر زبان جاری می کند و سپس عواقب آن  را میبیند.

چقدر زبان هایی هست که انسان ها با این زبان ها در راه شرک به خدا استفاده میکنند؟ چقدر انسان هایی هستند که با زبانشان بدعت ها را انتشار می دهند و گسترش می دهند! چقدر انسان هایی هستند که با همین سخنان نسنجیده که مربوط به زبان است با خویشاوندانش قهر و قطع رابطه میکنند، قطع صله رحم می کنند که یکی از گناهان بزرگ است.

چقدر از انسان ها هستند که با زبانشان سبب ریختن خون ناحق دیگران می شوند! چقدر قسم های دروغی که سبب فریب دیگران می شود، چقدر شهادت های دروغی که حقوق دیگران را پایمال می کند، چقدر سخنان نسنجیده ای مانند طلاق که انسان بر زبان جاری می کند و سب از هم پاشیدن خانواده ها و عداوت و دشمنی بین خانواده ها می شود.

دروغ ها، تهمت ها که سبب آبروریزی می شود، سخنان انسان در زندگی دنیوی و اخروی انسان تاثیر فراوانی دارد، انسان با یک کلمه لا  اله الله که بر زبان جاری می کند مسلمان می شود و با یک کلمه کفر کافر می شود! با یک کلمه به بهشت داخل میشود و با یک کلمه به جهنم.

به همین خاطر است که در شریعت مقدس اسلام در رابطه با حفظ زبان و کنترل زبان تاکید فراوانی شده است (من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فَلْيَقُلْ خيراً او ليَصْمتْ) کسی که به خدا و روز آخرت ایمان دارد یا باید سخن نیک و شایسته بگوید، امر به معروف و نهی از منکر ذکر خدا و تلاوت قرآن یا اینکه اگر نمی تواند زبانش را ز شر و گناه ومعصیت باز دارد.

در سکوت هیج گاه پشیمانی نیست، در سخن گفتن است که انسان سخنی می گوید و بعد عواقب آن را می بیند پشیمان می شود.

خداوند متعال یکی از صفت های مومنین را که بیان می کند می فرماید: (وَ الَّذينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ) مومنین کسانی هستند که از لغویات که بدترین لغویات همان فحش و دشنام است، دروغ گفتن و غیبت کردن و امثال اینها بدترین لغویات است فرمودند: مومن کسی است که از لغویات سخنان لغو وکارهای بیهوده روی گردان باشد و انجام ندهد.

در روز قیامت هم همه اعضا بدن انسان بر علیه انسان شهادت می دهند، اولین عضویکه بر علیه انسان شهادت می دهد و همه سخنانی را که بر زبان جاری کرده است زبان است! (يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ) روز قیامت روزی است که گواهی می دهد زبان ها بر علیه انسان، اگر انسان در آن روز گفت تو زبان مال من بودی امروز به خاطر شهادت تو به عذاب گرفتار میشوم چرا شهادت می دهی؟ زبان می گوید من در اختیار خودم نیستم، امروز ذاتی به من دستور داده است که شهادت بدهم که همه چیز را به سخن در آورده کسی که در مقابل امر خدا نمی تواند نافرمای کند.

لذا اولین عضوی که بر علیه انسان گواهی می دهد زبان انسان دست و پا است.

در آیات دیگر می آید پوست انسان است همه اعضاء شهادت می دهند همین زبانی که امروز ما آن را رها داریم هر چی به زبان می آید آن را تلفظ میکنیم خداوند متعال می فرماید: (ما یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلاّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ) هر سخنی که شما بر زبان جاری می کنید چه خوب چه بد فرشته ای آماده و موکل است بر شما که آن را می نویسد و ثبت و ضبط می کند.

خداوند برای هر انسان فرشته هایی را به عنوان محافظ تعیین نموده است، از انسان حفاظت می کنند و فرشتگانی به عنوان کرام الکاتبین فرشتگان بزرگی که می نویسند آنچه که انسان می گوید و انجام می دهد و می داند آنچه که انسان انجام می دهد.

اگر در روز قیامت انسان در محضر خدا انکار کند که من چنن سخنی نگفتم فورا پرونده اش را آماده در جلویش می گزارد، همان لحظه ای که این سخن را گفته وگناه کرده است.

سخن مانند دوا است ، اگر کم باشد و نیک و شایسته باشد سودمند است، اگر سخن زیاد و بیهوده باشد انسان را از بین می برد. به همین خاطر پیامبر (ص) می فرمایند: (لاتکثروا الکلام بغیر ذکر الله فإن کثرة الکلام بغیر ذکر الله قسوة القلب و إن ابعد الناس من الله القلب القاس) شما سخنی که یاد و ذکر خدا و تلاوت قرآن امر به معروف و نهی از منکر و دعا و استغفار نیست بر زبان جاری نکنید،  آن چه که به نفع انسان است یا امر به معروف و نهی از منکر است یا ذکر و تلاوت قرآن است یا آنچه که شبیه اینها است آنها به نفع انسان است بقیه سخنان به ضرر انسان است.

پیامبر فرمودند: سخنی که به ضررت است بر زبان جاری نکنید زیرا این سخن قلب تو را سیاه و کدر میکند و دورترین انسانها از رحمت خدا کسانی هستند که قلبشان بر اثر گناه و معصیت، بر اثر دروغ و تهمت و سخنان زشت و فحش و دشنام سیاه شده است. اینها از رحمت خدا دور هستند.

یا درروایت دیگر پیامبر می فرمایند: (أَكْثَرُ النَّاسِ ذُنُوبًا أَكْثَرُهُمْ كَلَامًا فِيمَا لَا يَعْنِيهِ) بیشترین انسانها گناهانشان به خاطر زبان است. کسانیکه سخنان بیهوده را بر زبان جاری می کنند، گناهانشان از همه بیشتر است.

در روایت دیگر پیامبر می فرمایند: (من حسن إسلام المرء تركه ما لا يعنيه) از خوبی اسلام یک شخص این است که از هر آنچه که بیهوده است چه عمل بیهوده، چه سخن بیهوده آن را ترک و رها کند.

وقتی از حضرت عایشه صدیق ام المومنین (رض) از پیامبر سوال می کنند: مومن چه نشانه ای دارد که به آن نشانه شناخته می شود؟ فرمودند: یکی از نشانه های مومن این است که در سخن گفتن صداقت دارد و دروغ نمیگوید، دوم انسان باوقاری است و سوم، وقتی با دیگران سخن می گوید با نرمی سخن می گوید و با خشونت صحبت نمی کند.

خداوند متعال به حضرت موسی و هارون سفارش میکند بروید نزد فرعون، بدترین و پلیدترین دشمن خدا فرعون است و بهترین گوینده حضرت موسی وهارون هستند می گوید (فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشى) حتی نزد فرعون که پلیدترین انسانها است بروید و با خشونت صحبت نکنید با نرمی صحبت کنید! شاید سخن شما در او اثر بگذارد و پند بگیرد و از خدا بترسد و ایمان بیاورد.

زبان همانطور که عرض شد، یکی از بهترین نعمتها است، اگر انسان در راه اطاعت از خدا ا آن را بکار گیرد ذکر خدا و یاد خدا و تلاوت قرآن و امر به معروف و نهی از منکر و دعا و استغفار!.

اما همین زبان می تواند بزرگترین وسیله عذاب انسانها بشود زمانی که انسان زبانش را به حال خود رها ی کند و در راه رضایت و خشنودی شیطان آن را به کار میگیرد از دروغ و تهمت و شهادت دروغ و قسم دروغ از هرگناهی که مربوط به زبان است اجتناب نمی کند، زبان برای او عذاب است .

در روایت دیگر پیامبر می فرمایند: کسی که دو عضوش را ضمانت کند که مرتکب گناه ومعصیت نشودو این دو عضو را از گناه و معصیت حفاظت کند من پیامبر برای او بهشت را ضمانت می کنم، یکی زبان و یکی انسان غفت و پاکدامنی داشته باشد. پیامبر فرمودند: من برای او بهشت راضمانت می کنم.

عبداالله ابن سعود(رض) از پیامبر سوال می کنند (من نجات) نجات انسان ها در چه چیز است؟ پیابر با یک جمله می فرمایند: اگر میخواهید در دنیا و آخرت نجات پیدا کنید جلوی زبانت را بگیر؛

همان طور که معروف است که می گویند زبان عاقل در قلبش قرار دارد. اول فکر میکند که آن سخنی که می خواهد بگوید چه نفع و ضرری دارد بعد آن سخن را بر زبان جای میکند.

اما زبان انسان نادان، یا قلب انسان نادان در پشت زبانش قرار دارد، اول صحبت میگوید بعد فکر میکند که چرا این حرف را گفتم و پشیمان می شود و سودی ندارد. همه مصیبت ها و بلاها بر اثر همین زبان است.

 پیامبر در روایت دیگر وقتی سوال می شود (ای الاعمال افضل) چه عملی از همه افضل تر است؟ پیامبر می فرمایند: نماز در وقت خودش.

بعد می فرمایند: از همه عملها بعد از نماز این است که دیگران از دست و زبان تو در امان باشند.

در روایت دیگر می فرمایند: (المُسلِمُ مَن سَلِمَ المُسلمونَ مِن لِسانِهِ و يَدِهِ) وقتی سوال شد بهترین مسلمان چه کسی است؟ فرمودند دیگران از دست و زبانش در امان باشند.

اعرابی می آید نزد پیامبر سوال می کند: یا رسول الله! مرا راهنمایی کنید به عملی که من به بهشت بروم و اهل بهشت بشوم، پیامبر چند مطلب بیان کردند به گرسنه غذا بده، و به کسی که تشنه است آب  بده، امر به معروف و نهی از منکر کن، اگر توان این کارها را نداشتی (امسک بلسان) جلوی زبانت را بگیر، مگر اینکه سخن خوبی را می خواهی به دیگران بگویی؛ اگر سخن خوب بلد نیستی و ذکر خدا تلاوت قرآن نمی کنی لا اقل زبانت را ازشر باز بدار؛

در روایت دیگر پیامبر می فرمایند: (قال رسول الله صلى الله علیه وآله: شر الناس عند الله یوم القیامة الذین یکرمون اتقاء شرهم.) بدترین انسانها روز قیامت کسانی هستند که در دنیا انسان ها از بد زبانی او می ترسند.